گوهر شناسی

نگاهی به سنگ های گران بهاء ونیمه گران بهاء و سنگ های رنگی

ساختار شیمیایی، خواص فیزیکی ،کاربرد، معادن ومراکز آن وانواع و خصایص هریک به طور کلی .

زرگون Zircon

از دوران باستان آن را می‌شناختند. وجه تسمیه آن از عنصر زیرکونیوم شاید به خاطر ضریب شکست نور بالا و بازتاب شدید نور آن که درخشندگی فوق‌العاده و آتش زیاد دارد، باشد. در عربی “شنجرفه ورمیلیون” و در فارسی “طلاگونه” نام دارد.

 مشخصات زرگون

• رنگ: زرد، قهوه‌ای، نارنجی، سرخ، بنفش، آبی سبز
• خاکه: بی‌رنگ
• سختی: 6/5-7
• رخ: ناکامل، در یک جهت کلیواژ ضعیف دارد.
• شکستگی: صدفی شکل.
• ساختار بلوری: چهارگوش.
• ترکیب شیمیایی: زیرکونیوم سیلیکات ((SiO4)Zx)
• شفافیت: نیمه شفاف
• وزن مخصوص: 3/90-4/71.
• ضریب شکست نور: 1/727-1/987.
• ضریب شکست دوگانه: 0/009+
• پراکندگی نور: 0/039
• چند رنگی: زرد عسلی، زرد قهوه‌ای، سرخ و آبی
• طیف جذبی: 6940 که مربوط به وجود اورانیوم در آن است با یک باند وسیع طیف جذبی فلورسانس با اشعه ایکس و ماوراء بنفش، آبی خفیف، نارنجی کم رنگ، قرمز قهوه‌ای و زرد پررنگ.
• جلا: الماس گونه

انعکاس نوری آن بسیار بالا است. بی رفرانژانس و دوبلینگ که از پشت آن به خوبی قابل رویت است.در برابر اسیدها مقاوم است. زرگون ترکیبی پایدار است و در بیشتر رسوبات یافت می‌شود. در ماسه‌های ساحلی دانه‌های گرد همراه با طلا یافت می‌شود و در سنگ‌های آذرین سیلیسی می‌توان آن را یافت.

بسیار ترد و شکننده است. ضربه و فشار به آن آسیب می‌رساند و کناره‌های آن به راحتی می‌شکند و بدین جهت تراشکاران هنگام تراش و مقراض کاران هنگام نشاندن نگین باید بسیار دقت کنند.

مواد رادیواکتیو (اورانیوم وتوریوم) دارد که موجب تغییرات فیزیکی سنگ می‌شود.

وقتی در مجاورت تشعشعات رادیواکتیو قرار گیرد، قسمتی از ساختار بلوری آن تغییر می‌کند و بدین ترتیب در اثر تشعشعات به الکترون‌های موجود در بلور ضربه وارد شده و آنها را از مدار خود خارج می‌کند؛ بعضی به محل خود باز می‌گردند و گروهی باز نمی‌گردند. این تغییر ساختار بلوری موجب ظهور مراکز رنگی مختلفی می‌شود که تشعشعات نوری رنگی زیبایی به وجود می‌آورد. اگر این تغییرات رنگی زیبا نباشد می‌توان با حرارت دادن آن را به حالت اولیه خود بازگرداند.

 انواع زرگون

زرگون اعلا، با خصایص نوری، ساختار فیزیکی و وزن مخصوص 3/90 تا 4/71 که از نظر علمی‌ انتخاب شده، ارزش بالایی دارد و در جواهرسازی به کار می‌رود و در تزیینات از آن استفاده می‌شود.

سنگ‌هایی که زرگون پست نامیده می‌شوند، ضایعات آنها دراثر تشعشعات رادیواکتیو تباه شده به وجود می‌آید؛ به خصوص در زرگون سبز که می‌تواند حتی بی‌شکل باشد و خواص فیزیکی و اپتیکی آن را تغییر دهد. ناخالصی‌های مخصوصی در آن دیده نمی‌شود. گاهی سایه ابریا ناخالصی‌های رنگ در زوایای آن دیده می‌شود.

در حرارت 800 تا 1000 درجه سانتی‌گراد می‌توان انواع زرگون پست را به نوع اعلا تبدیل کرد و زرگون بی‌رنگ را به آبی مبدل نمود. باید دانست که این تغییرات رنگ ثابت است و اشعه ماوراء بنفش و نور خورشید می‌تواند این رنگ را دگرگون کند.

 تراش

در نوع بی‌رنگ و سفید تراش الماس گونه و در رنگی‌ها تراش زمردین در تجارت به کار برده می‌شود. مشابه‌های آن یعنی اسپینل آبی مصنوعی و شیشه رنگ شده می‌توانند به عنوان جانشین آن در تجارت به کار روند. مصرف آن در صنایع نسوز، فولاد چکش خور، صنایع شیشه‌سازی و رنگ‌سازی است. نوع مرغوب آن در جواهرسازی کاربرد دارد.

ژاسپر (سنگ خالدار) (Jasper (speckled stone

نام او از یونانی له اسن سنگ خال دار گرفته شده است.ژاسپرهای دانه دارحاوی مقدار 20 درصد اجسام خارجی است که تغییرات رنگ و خاکه اثر مشخصه آن است.ساختمانی به شکل گل کلم دارد وحاوی رگه‌های سیلیس به رنگ‌های مختلف و به خصوص سفید است که حاصل تبلور مجدد است و به صورت توده ای دیده می‌شود.این نام به کلیه کالسدونی‌های کدر(غیر از سنگ‌های سیاه رنگ و سبز تیره)اطلاق می‌شود.

مشخصات ژاسپر

• ریزبلور به رنگ کرم تا قرمز روشن.
• ساختار بلوری: هشت وجهی.
• وزن مخصوص: 2/58-2/91.
• رخ: ندارد.
• شکستگی:ریش ریش.
• ساختار بلوری: هشت وجهی، فیبروز آگرگات.
• ترکیب شیمیایی:دی اکسید سیلیکون (SiO2).
• شفافیت: کدر.
• شکست دوگانه:ندارد.
• ضریب شکست نور:1/54.
• ضریب شکست دوگانه:0/009.
• چند رنگی: ندارد.
• فلورسانس: ندارد.
• سختی:6/5-7.
• خاکه:زرد، قهوه ای،قرمز.
• پخش وانتشارنور: ندارد.
• طیف جذبی: قابل استفاده نیست.

هنگام صیقل دادن و برش باید مواظب بود،چون ممکن است ازلایه خود جدا شود.

با توجه به ظاهر آراسته و ساختار ترکیبی آن نام‌های متعددی در تجارت دارد:

ژاسپر عقیق،ژاسپر مصری،ریباند ژاسپر که برای حکاکی به کار برده می‌شود و بازانیت سیاه رنگ که در جواهرسازی کاربرد دارد و پلاسما به رنگ سبز تند با لکه‌های زرد مات.

نوع رنگی آن، به رنگ آبی پروس رنگ شده، سویس لاپیس نامیده می‌شود که با لاجورد قابل اشتباه است.

خواص:اعتقاد براین است که ژاسپر درمقابل چشم زخم و خشکسالی محافظت می‌کند.سنگ بخت متولدان سه بعد از ظهر است.سنگ ماه 20 مه تا 21 ژوئن است.

معادن:در هند، ونزوئلا، روسیه، امریکا، وایران در سیرجان،کرمان واستان مرکزی وجود دارد.