پديده تراپيـچ در گوهرهای بريلدار Gemology Trapiche
نظریهپرداز نظریهی اتمی - کهکشانی کوبیک (GNT)
پژوهشگر پدیدههای گوهرشناسی (ارائهی چندین مقالهی گوهرشناسی در همایشهای گوهرشناسی، بلورشناسی و کانیشناسی ایران)
مترجم و نویسندهی کتابهای گوهرشناسی:
1- بلورها
2- گوهرشناسی زمرد و الکساندریت روسی
3- دایرهالمعارف سنگها و کانیها
4- واژهنامهی مصور گوهرشناسی
5- فیزیک و کاربرد الماس CVD
6- جواهرسازی تئوری و عملی
7- مطالعهی مقدماتی بر پدیدههای گوهرشناسی
1- بلورها
بافت تراپیچ پدیدهای غیرمعمول در گوهرها میباشد که اغلب در گوهر زمرد با الگوی ستاره مانند سیاه رنگ مشاهده میشود. اولین مشاهدات بافت تراپیچ توسط “برتراند” (1879) با گوهر زمرد آغاز شد که طی تحقیقات بیشتر، خطا و اشتباهاتی را به دنبال داشت. در ابتدا تصور میشد که این پدیده نوعی رشد غیرمعمول یا ماکل است (Munoz,1948). اما Nassau و Jackson (1970) آزمایشهایی مبنی بر ادخالهای محلی و نقطهگذاری در جهت پدیده رشدی ناشی از نسبت رشد متفاوت، انجام شد. در واقع این پدیده در سطح مشترک بلورهای یک گوهر تحت شرایط سرعت رشد، حاصل میشود که متمرکز شدن مواد در مکانهایی ناشی از گرمای دیر هنگام متمرکز بر وجههای بلورها است.
“وین” (2005) سه نوع عامل پدیده بافت تراپیچ را مطرح میکند:
1- ادخال کانیهای دیگر
2- درهم رشدی همان کانی
3- عناصر رنگی
اما دو ویژگی که در بلورهای تراپیچ لحاظ میشود، 1- مسئله تقارن 2- ادخالهای مواد آلی. تقارن مسئله بسیار مهمیدر گوهرشناسی کانیهای تراپیچ میباشد که همیشه توسط تقارن بالا مشخص میشود، به طورمثال: کوبیک (گارنت)، هگزاگونال (زمرد) و تریگونال (کوراندوم و تورمالین) که تنها استثنا، کانی کیاستولیت است که متعلق به سیستم ارتورومبیک میباشد، اما شبه هگزاگونال است. تقارن نتیجه تعادل تعداد بازوها و دندریتها، دربافت تراپیچ است، چنانچه جهتها گسترش یافته باشند. زیرا تقارن بالا دلالت بر این دارد که تعداد مشخصی از جهتها برابر هستند و مکانهای دندریتها را میتوان با محاسبه سیستم بلوری، پیشبینی کرد.
پیشنهاد میشود که حداقل دو یا سه عامل B، A و یا C با هم برابر باشند (یا در نمونه کیاستولیت، نزدیک به برابر باشند) تا بافت تراپیچ یافت شود. بنابراین نمیتوان از نقش تقارن غفلت کرد. لازم به ذکر است که حضور مواد آلی تغییر شکل یافته یا گرافیت در کانیهای تراپیچ که در محیطهای زمینشناسی متفاوت تشکیل میگردند، به عنوان مثال در نهشتههای دگرگونی همچون یاقوت سرخ، کیاستولیت، گارنت و تورمالین مشاهده میشود.
“شمتزر” و همکاران (2011) در پیرو اثبات این موضوع، تنها دو گروه را تعریف کردند: کانیهای تراپیچ و کانیهای شبه تراپیچ. در کانیهای شبه تراپیچ بافت، عامل توزیع عناصر رنگی یا ادخالها در بخشهای متناوب بلور میباشد. گوهرهای شبه تراپیچ شامل یاقوت کبود، پزوتایت، آکوامارین و بریل است. بافت تراپیچ را میتوان در گوهرهای زمرد، تورمالین و گاهی یاقوت سرخ مشاهده کرد. در نتیجه، بافت تراپیچ، بیشتر و بهتر در زمرد شناخته شده است و همانند آن دریاقوت سرخ، تورمالین و آندالوزیت با رشد اسکلتی (دندریتی) درگوشهها و لبهها سریعتر از نزدیک وجههای بلوری میباشد. اما در گوهرهایی همچون بریل، پزوتایت و آکوامارین، بافت تراپیچ مانند مشاهده شده است، با این وجود که با زمرد هم خانواده هستند.
الف) پزوتایت (Cs(Be2Li) AL2 Si6 O18)
پایانههای مضاعف بلور پزوتایت با رشد بسیار خوب، 6/17 قیراط در ابعاد 8/61 × 10/71 × 11/10 میلیمتر، در این نمونه بلورها در زوایای تصادفی و به صورت جدا و بر روی وجههای پیناکویید گسترش پیدا کردهاند به طوری که هر کدام از بلورهای کوچکتر، رشد ساختارهای تراپیچ را نشان میدهند. عکس از: Elise A. Skalwold
2/33 قیراط پزوتایت، نگاه از میان وجههای پیناکویید، عکس از: Kevin Schumacher
ب) آکوامارین و بریل (Be3 AL2 (SiO3)6)
برخی از بلورهای خوشهای آکوامارین در عرض 52/17 میلیمتر از نامیبیا این نمونه، ساختار تراپیچ غیر معمولی را نشان میدهد. عکس از: Robert Weldon
تقارن ساختار تراپیچ هگزاگونال آکوامارین در عرض 5/87 میلیمتر (نگاهی به محور C) از نامیبیا. عکس از: J. I. Koivula
الگوهای جالب توسط غلظتهای دودی، به لحاظ بلورشناسی در این برشهای آکوامارین جهتگیری شدهاند. (30–20 میلیمتر در پهنا) از رشته کوههای نامیبیا Erongo برش مستطیلی موازی با محور C، در حالی که صفحههای هگزاگونال عمود با محور C برش خوردهاند و ساختار تراپیچ مانند را نشان میدهند. عکس از: Jo-Hannes Brunner
این لوح هگزاگونال آکوامارین ساختار تراپیچ مانند نامشخصی را نشان میدهد (تصویر سمت چپ: ×10)، در نگاه نزدیکتر، دو بازوی تراپیچ مانند (شامل ذرات ابری و بسیار کوچک) که از مرکز هسته شفاف گوهر به سمت بیرون رشد کردهاند (تصویر سمت راست: ×15). عکس میکروسکوپی از: R. Befi
بلور بریل 13/74 قیراطی بریل تراپیچ مانند از مانانجاری ماداگاسکار. عکس سمت راست: در نور تراگسیلی. عکس از: Nick DelRe