در سال‌های اخیر، سقوط شهاب‌سنگ‌ها در مناطق مختلف برزیل به موضوعی بحث‌برانگیز و جنجالی میان جوامع محلی، مجموعه‌داران ثروتمند و جامعه علمی تبدیل شده است. در غیاب قوانین شفاف و مشخص برای مالکیت این گنجینه‌های آسمانی، بسیاری از نمونه‌های بی‌نظیر و ارزشمند یا به دست مجموعه‌داران خصوصی افتاده یا به طور غیرقانونی از مرزهای کشور خارج می‌شوند؛ معضلی تلخ که نگرانی عمیق دانشمندان را درباره از دست رفتن میراث علمی و کهن برزیل برانگیخته است.
در قلب این ماجرا، گروهی متشکل از پژوهشگران زن پیشرو به نام «As Meteoriticas» – متشکل از الیزابت زوکولوتو (زمین‌شناس و متصدی مجموعه شهاب‌سنگ‌های موزه ملی ریو دو ژانیرو)، الیزا روچا (زمین‌شناس)، آماندا توسی (اخترشیمیدان) و دیانا پائولا آندراده (ستاره‌شناس) – با عزمی راسخ به میدان آمده‌اند. مأموریت آنان: جمع‌آوری، حفاظت و مطالعه این سنگ‌های آسمانی، و همچنین آموزش جامعه درباره ارزش علمی شهاب‌سنگ‌هاست.
نمونه‌های استثنایی مانند کندریت‌ها – که از قدیمی‌ترین مواد جامد منظومه شمسی به شمار می‌روند برای تحقیقات کیهان‌شناسی حیاتی هستند و می‌توانند کلیدهای رمزگشایی از منشأ زمین و دیگر سیارات را در دسترس بشر قرار دهند. زوکولوتو با تأکیدی ویژه خاطرنشان می‌کند که در کشوری مانند برزیل، با محدودیت‌های گسترده در پژوهش‌های فضایی، این شهاب‌سنگ‌ها در واقع نقش مأموریت‌های پرهزینه فضایی را ایفا می‌کنند.
یکی از صحنه‌های خاطره‌انگیز این نبرد علمی در سال ۲۰۲۰ رقم خورد؛ زمانی که بیش از ۸۰ کیلوگرم شهاب‌سنگ در ایالت پرنامبوکو سقوط کرد. یکی از این قطعات، یک کندریت ۳۸ کیلوگرمی با قدمت حیرت‌آور ۴/۵۶ میلیارد سال و حاوی کانی کمیاب ترولیت، سرانجام با مداخله قاطع موزه ملی و گروه Meteoriticas خریداری و به مجموعه ملی منتقل شد. اقدامی که تنها پس از تأمین هزاران دلار برای جبران هزینه به خریدار اولیه ممکن شد.
چالش اصلی در خلأ چارچوب قانونی مشخص در برزیل نهفته است. در زمین‌های خصوصی، مالکیت شهاب‌سنگ به صاحبان زمین تعلق می‌گیرد، اما در زمین‌های عمومی، این خلأ قانونی، راه را برای فعالیت آزادانه مجموعه‌داران داخلی و خارجی باز گذاشته است. در واکنش به این وضعیت، رودریگو وزوله، پژوهشگر حقوق فضا، به همراه Meteoriticas و انجمن زمین‌شناسی برزیل، طرحی پیشگامانه را برای شناسایی شهاب‌سنگ‌ها به عنوان «دارایی علمی ملی» پیشنهاد کرده‌اند. این طرح با هدف تنظیم تجارت و جلوگیری از خروج نمونه‌ها از کشور، اما بدون ممنوعیت کامل خرید و فروش، تدوین شده است.
در مقابل، بخشی از مجموعه‌داران نسبت به این طرح هشدار داده و ابراز نگرانی عمیق کرده‌اند و معتقدند که قانون جدید ممکن است فعالیت‌های گذشته آنان را جرم‌انگاری کند. به گفته «آندره موتینیو»، یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌داران برزیل، بی‌توجهی به نقش جامعه مجموعه‌داران در کشف و مستندسازی شهاب‌سنگ‌ها می‌تواند این گروه را از فرآیند حفاظت کنار بگذارد.
با وجود این مخالفت‌ها، روند تلاش برای قانون‌گذاری با قدرت ادامه دارد. جامعه علمی برزیل بر ضرورت فوری ایجاد مقررات روشن تأکید دارد تا شهاب‌سنگ‌ها، به عنوان منابعی ارزشمند برای علم و آموزش، در کشور حفظ شوند و به جای بازارهای خصوصی، در اختیار پژوهش و نمایش عمومی قرار گیرند.
افزایش کشف شهاب‌سنگ‌ها در برزیل، جامعه علمی را درگیر کرده و نگاه طمع‌آمیز بازار زیورآلات و صنایع لوکس را نیز به خود جلب کرده است. ترکیباتی مانند کندریت‌ها که حاوی فلزات آهن و نیکل هستند یا قطعات نادر حاوی ترولیت، به دلیل کمیابی و منشأ کیهانی‌شان، جذابیتی افسانه‌ای و فراتر از سنگ‌های قیمتی متداول برای طراحان جواهر پیدا کرده‌اند. بسیاری از مجموعه‌داران خصوصی و کارگاه‌های جواهرسازی تلاش می‌کنند این قطعات کوچک را به زیورآلاتی خاص تبدیل کنند و همین امر رقابت شدیدی میان دانشمندان و بازار ایجاد کرده است.
قانون‌گریزی در مالکیت شهاب‌سنگ‌ها عملاً باعث شده برخی از نمونه‌ها پیش از ورود به مجموعه‌های علمی، راهی بازار شوند. در چنین مواردی، تکه‌های کوچک شهاب‌سنگ در قالب آویز، انگشتر یا دستبند وارد چرخه تجاری می‌شوند و قیمت‌هایی چند برابر ارزش علمی آن‌ها پیدا می‌کنند. به گفته فعالان بازار، زیورآلاتی که رگه‌هایی از شهاب‌سنگ دارند، برای مشتریان نماد «کهن‌ترین ماده جهان» به شمار می‌روند و همین روایت داستانی، ارزش روانی و اقتصادی آن‌ها را به شدت افزایش می‌دهد.
نمونه سقوط شهاب‌سنگ در سانتا فیلومنا در سال ۲۰۲۰ به روشنی این روند را نمایش داد. در حالی که دانشمندان به دنبال حفظ نمونه‌های کامل برای پژوهش بودند، بخش‌هایی از این شهاب‌سنگ در بازار آزاد به سرعت به دست مجموعه‌داران و طراحان جواهر رسید. برخی از جواهرسازان محلی و بین‌المللی با خرید خرده‌سنگ‌ها، آن‌ها را در قالب گردنبندهای ویژه یا آویزهای ستاره‌ای عرضه کردند و همین امر به شکل‌گیری یک «تب بازار شهاب‌سنگ» انجامید.
شهاب‌سنگ‌ها امروز در دو عرصه موازی حرکت می‌کنند: از یک سو منبعی علمی و آموزشی برای دانشگاه‌ها و موزه‌ها، و از سوی دیگر ماده اولیه‌ای کمیاب برای بازار جواهرات و صنعت لوکس. نبود قانون‌گذاری شفاف در برزیل این دو عرصه را در برابر هم قرار داده و نگرانی جدی از آن وجود دارد که ارزش علمی، قربانی سود کوتاه‌مدت بازار شود. با این حال، برخی کارشناسان معتقدند که اگر چارچوب قانونی متوازنی تدوین شود، می‌توان بخشی از این منابع را در اختیار صنعت زیورآلات قرار داد، بدون آنکه به تحقیقات علمی لطمه وارد شود.
