زاها حدید از برجستهترین معماران معاصر بود که آثار به یاد ماندنی زیادی از خود بر جای گذاشت. زاها محمد حدید، متولد ۳۱ اکتبر ۱۹۵۰، معماری عراقی-انگلیسی و اولین بانویی بود که توانست جایزه معماری “پریتزکر” را دریافت کند. دریافت معتبرترین جایزه معماری بریتانیا یعنی جایزه استرلینگ و نشان شوالیهای Dame از دیگر افتخارات او هستند.
روزنامهی گاردین، زاها حدید را ملکه انحناها نامیده است.
به بیان بسیاری از کارشناسان معماری، او هندسه معماری را دگرگون کرده و هویتی جدید و باشکوه به آن داده است. از بزرگترین آثار به یاد ماندنی این بانوی معمار میتوان به “مرکز ورزشهای آبی” لندن برای المپیک ۲۰۱۲، “موزه هنر میشیگان” در ایالات متحده آمریکا و “سالن اپرای گوانگژو” در چین اشاره کرد. برخی از طراحیهای او پس از مرگش در سال ۲۰۱۶، ساخته شدند و برخی از آنها مانند استادیوم “الوکره” در قطر هنوز در حال ساخت هستند.
تولد و تحصيل
زاها حديد متولد 31 اکتبر سال 1950 در بغداد، پايتخت کشور عراق است. خانواده او از متمولين شهر بغداد بودند. پدر او، محمد الحاج حسين حديد، يک صنعتگر معروف بود. او از مؤسسان گروه سياسي الاهالي نيز بود که در دهههاي 1930 و 1940 فعاليتهاي جدي داشت. فعاليتهاي سياسي پدر زاها زياد بود و اين صنعتگر شناخته شده در تأسيس حزب ناسيونال دموکرات عراق نيز مشارکت کرد و از سال 1958 و بعد از کودتاي ضد سلطنتي عراق، بهعنوان وزير اقتصاد شروع به کار کرد. مادر زاها، هنرمندي از شهر موصل بود و “وجيحه السبوني” نام داشت. برادر زاها، فولاذ محمد حديد، نويسنده بود.
خانوادهي حديد که ثروت زيادي داشتند؛ دختر خود را در دهه 1960 براي ادامه تحصيل به مدارس شبانهروزي سوئيس و انگلستان اعزام کردند. زاها حديد در رشته رياضيات به دانشگاه آمريکايي بيروت رفت و در سال 1972 وارد دانشکده معماري انجمن معماري لندن شد. او در اين دانشگاه از دروس استاداني همچون رم کولهاس، اليا زنگليس و برنارد شومي بهره بود.
استادان زاها حديد، نظر بسيار مثبتي نسبت به او دارند. کولهاس در مصاحبهاي با گاردين، او را “ستارهاي در مدار خودش” توصيف کرده است. روزنامه گاردين، زاها حديد را “ملکه انحناها” ناميده است.
زنگليس در مورد او ميگويد: زاها حديد بهترين دانشجويي بود که من داشتم. ما به او معمار “89 درجهاي” ميگفتيم. هيچ چيز در طراحيهاي او 90 درجه نبود. زاها چشماندازي خاص به محيط داشت. تمام ساختمانهاي طراحيشده توسط او به قطعات بسيار کوچک تقسيم ميشدند.
او علاقه زيادي به جزئيات نداشت. بهعنوان مثال وقتي حديد يک راهپله ميکشيد، از شدت عصبانيت به حد انفجار ميرسيدم. ديد او روي تصاوير گسترده و نماهاي بازتر متمرکز بود. وقتي کار به جزئيات ميرسيد. او ميدانست که ميتوان بعدا آنها را اصلاح کرد و حق هم با زاها بود.
پروژه سال آخر زاها حديد در دانشگاه، نقاشي يک هتل با شباهت به يک پل بود. اين طراحي از کارهاي هنرمند سوپرهماتيست (والاگرا) روسي يعني کازيمبر مالوويچ الهام گرفته شده بود.
فعاليت کاری
حديد در سال 1977 از دانشگاه فارغالتحصيل شد و براي فعاليت شغلي نزد اساتيد سابق خود يعني کولهاس و زنگليس رفت. دفتر آنها با نام “دفتر معماري شهري” در روتردام هلند قرار داشت. همکاري با کولهاس باعث شد که زاها با مهندس معماري مشهور يعني پيتر رايس ملاقات کند. رايس، نقش زيادي در تشويق حديد به ادامه طراحي داشت. زاها پس از مدتي مجوز شهروندي انگلستان را گرفت و در سال 1980، شرکت خود را با نام “دفتر معماري زاها حديد” تاسيس کرد.
پس از تاسيس شرکت، حديد به حرفه تدريس نيز وارد شد. او ابتدا در انجمن معماري لندن تدريس کرد و سپس دانشگاههاي هاروارد، کمبريج، شيکاگو، هامبورگ، ايلينوي و کلمبيا نيز ميزبان او بودند. او از همان سالهاي ابتدايي ورود به بازار کار، نام خود را با طراحيهاي انقلابي مشهور کرد. طرحهاي حديد در ژورنالها و مجلات متنوع معماري منتشر ميشدند. اگر چه طراحيهاي اوليه او با استقبال بالايي مواجه ميشد؛ اما هيچ کدام از آنها ساخته نميشدند.
زاها در سالهاي ابتدايي طراحيهاي بزرگ و بلندپروازانهاي انجام داد که ساخته نشدند. ساختمان Peak در هنگکنگ يکي از اين پروژهها بود. پروژه معروف ديگر، طراحي ساختمان اوپرا در کارديف بود. حديد در رقابت معماري اين ساختمان پيروز شد؛ اما دولت ولز هيچ پولي به او پرداخت نکرد.
اعتبار اصلي زاها در اين دوران از تدريس در دانشگاه کسب شد. اوج شهرت جهاني زاها حديد به سال 1988 باز ميگردد. او در اين سال براي نمايش طراحيها و نقاشيهاي خود در نمايشگاه طراحيهاي ساختارشکنانه در موزه هنر نيويورک انتخاب شد. اين نمايشگاه توسط معمار مشهور، فيليپ جانسون برگزار شده بود. زاها حديد در وصيتنامه خود ثروتي در حدود 67 ميليون پوند براي شرکاي تجاري و اعضاي خانوادهاش بر جاي گذاشت.
معتبرترين افتخاري که زاها حديد در زندگي خود دريافت کرد، نشان امپراطوري CBE و DBE انگلستان بوده است. حديد عضو افتخاري آکادمي هنر آمريکا و مؤسسه معماري آمريکا بود. او يکي از اعضاي هيئت معتمدين بنياد معماري نيز بود. اين بنياد اولين مرکز معماري مستقل در بريتانيا است و با هدف بهبود علوم معماري تاسيس شده است.
معتبرترين جايزه زاها حديد در عمر کاري، جايزه معماري “پريتزکر” بوده است. اين جايزه در سال 2004 به او اهدا شد و حديد، بهعنوان اولين بانويي که پريتزکر را دريافت کرد، شناخته شد. اين جايزه توسط بنياد هايت هر سال به يک معمار زنده اهدا ميشود. سابقه جايزه پريتزکر به سال 1979 باز ميگردد و اکنون، خانواده پريتزکر وظيفه اجراي مراسم و اهداي مدال آن را بر عهده دارند.
زاها حديد در سال 2008 در ليست 100 بانوي قدرتمند مجلهي فوربز، جايگاه 69 را تصاحب کرد. در سال 2010، مجله New Statesman او را در ليست 50 فرد تأثيرگذار سال 2010 قرار داد. او معتبرترين جايزه معماري بريتانيا يعني جايزه استرلينگ را نيز دو بار دريافت کرد.
در سال 2016، پس از اتمام ساخت پروژه آنتورپ در بلژيک، زاها حديد از دنيا رفت. مسئولان اين شهر به پاس طراحي او، ميدان روبهرويي اين ساختمان را ميدان زاها حديد نام نهادند.