مجله طا جواهر



اولین و تنها مجله تخصصی طلا جواهر، نقره، ساعت و آنتیک درایران


آموزشیسبک زندگیطراحی و ساختکسب و کار

زمرد ارزشمندترین نگین جواهرات؛ گوهری است گرانبها؛جوهری است که در سنگ های پگماتیت می شود.

نوعی کانی جواهر ازنوع بریل است.رنگ سبز خوشی دارد؛سبزی است رخشنده و پرتلالوء،آن را به مزرعه سبز بهاران تشبیه کرده اند و درگلستان سعدی آمده که فراش باد صبا را گفته تا فرش زمردین بگستراند.

درزبان یونانی «smaracados» ،به انگلیسی «emerald» ، به فرانسه «emeraude» و به فارسی دوال یا دوبال گویند.

نگاه آدمی را به خود جلب می کند.به چشم آرامش می بخشد و بسیار در او نگریستن نور چشم را زیاد می کند و حاکمان برای جلوگیری از خستگی چشمی از آن استفاده می کردند.

طی قرون متمادی از قدرت جادویی آن سخن گفته شده است.در درمان ناراحتی معده به کارمی رفت.قدرت حافظه را زیاد می کند و به مالک خودسرعت انتقال و خصلت میانه روی و قدرت پیش گویی حوادث آینده می دهد.هرکه زمرد با خود دارد، خواب بد نبیند و قوت دل دهد و از علت صرع ایمن باشد.

مصریان باستان آن را عامل باروری می دانستند و در وقت آنکه زن حامله دشوار زاید چون بر ران او بندد، زادنش آسان گردد.

چون زمرد در برابر چشم افعی دارند به دلیل تلالوءآن کور شود یا بترکد:

دانی ازبهر تو با چشم بد گردون چه رفت                           آنچه آن با چشم افعی از زمرد می رود

(انوری)

ساختار زمرد    

این سنگ از سیلیکات آلومینیوم و بریلیوم است و درسنگ های پگماتیت یافت می شود.

ترکیب شیمیایی آن:18O6Si2Al3Be است که در این ترکیب 3/0 تا بیش از یک درصد اکسید کروم سه ظرفیتی می تواند جانشین سایر اکسیدها درشبکه مولکولی آن شود به شرطی که عنلصر جایگزین کننده با عناصر جایگزین شونده برابر و دارای بار الکتریکی مشابه باشند یا اختلاف بار الکتریکی کمتر ازیک باشد که به نظم بلورشناسی عناصر مربوط بستگی دارد.

ساختار بلوری: خصوصیات بلورشناسی هشت وجهی و دارای نظمی منحصر به فرد است واز حلقه های شش گوش 18O6Si تشکیل شده که توسط چهارگوشه های اکسیدبریلیوم واکسید آلومینیوم به یکدیگر متصل می شود.

شکل جامع: بلورهای زمرد بیشتر به صورت منشورهای بلند وشش گوش لا صفحاتی کاملا”مسطح است که با صفحه ای مسطح عمود برصفحات طولی منشورقطع می شود.معمولا”به شکل سیلندری است که درجهت طولی دارای شیارهای کم عمق است که این وجه تمایز آنها با کانی کوارتز است.

بلورهای زمرد یا در درون سنگ با کانی زمینه قرار گرفته وبه رشد و تکامل شکل جامع خود ادامه می دهند و چون دردوانتها ی خود درتماس با کانی های دیگر قراردارند، نمی توانند رشد دلخواه داشته باشند و به صورت صفحات بی نظم و کوچک درمی آیندو یا دردرون سنگ ازطریق یک صفحه انتهایی رشد می کنند وبه شکل بلوردانه های بسیار زیبا درمی آیند و چون قسمت انتهایی بلور زمرد درفضای خالی بلوردان آزاد است، به رشد دلخواه با صفحات منظم بلورشناسی ادامه می دهند.

رخ یا تورق: نظر به تردی و شکنندگی بسیارزیاد ، تورق درجهتی موازی با صفحه انتهایی به وجود می آید.برش باید با احتیاط کامل انجام شود زیرا ضربه باعث شکستگی ویا تکه تکه شدن آن می شود.با وجود این ، زمردهای به دست آمده از معادن مختلف ازنظر اندازه متفاوت است.

فرم شکستگی : درزمرد نامنظم تا صدفی شکل است.

سختی : 5/7 تا 8 در جدول موه است با وجود این زمردهای به دست آمده از معادن مختلف جهان دارای سختی متفاوتی اند.با وجود این می توان آن را به خوبی جلا داد.

وزن مخصوص آن از69/2 تا 71/2 زمرد کلمبیا ،72/2 تا 74/2 زمرد روسیه ، استرالیا ، تانزانیا تفاوت می کند.

وزن مخصوص را با روش ایمرسیون اندازه می گیرندودر محلول متیلن یدید با وزن مخصوص کوارتز، زمرد ته نشین می شود و این یکی از راه های تشخیص کوارتز سبز رنگ از زمرد است.

درخشش :جلای شیشه ای دارد و در امتداد سطح ترک خوردگی ها ، جلای کهربایی پیدا می کند.

رنگ : بستگی به میزان کرم سه ظرفیتی جایگزین کننده آلومینیوم سه ظرفیتی با نظم هشت ضلعی درساختار مولکولی آن دارد.محدوده رنگی از سبز، آبی متمایل به سبز کمی روشن یا تیره متغیر است.

طیف جذبی :وسیع است که دراثر وجودعنصر کروم سه ظرفیتی بوده و ازعلایم مشخصه زمرد است.

با اسپکترومتر زمرد دارای طیف مشخصه کروم به صورت دو خط سیاه یکسان است.با اسپکتروفتوالکتریک می توان منحنی خطوط جذب را به صورت دیاگرام ترسیم کرد.بدین ترتیب می توان به کمک آن زمرد را ازکانی های دیگری که رنگ سبز آنها به دلیل وجود عنصر آهن است ، متمایز ساخت.

شفافیت :شفاف تا نیمه شفاف دیده می شود.

سختی:ضعیف .

ضریب شکست نور:زمرد کانی دارای ضریب شکست متفاوت است.برای نور معمولی 573/1 تا 598/1 و نور غیرمعمولی 565/1 تا 590/1 فرق می کند که با کیفیت و کمیت عناصر جایگزین کننده مثل آب و عناصر قلیایی مربوط است.

درزمردهای مصنوعی به روش ذوب و شاتان محدوده آن 561/1 تا 564/1 است.

نوع اول :564/1-569/1 ،

نوع دوم :562/1-567/1 ،

نوع سوم :571/1-579/1.

درنوع هیدروترمال دو نوع است که بین 566/1-571/1 و572/1-578/1 تغییر می کند.

میزان پراکندگی نور:لین 005/0 تا 009/0 و014/0 درنوسان است.

مشخصات اپتیکی :یک محوری است.

پدیده چند رنگی :درجهت طولی موازی با محور کریستالوگرافی سبزرنگ ودر جهت عمود برآن سبز مایل به آبی ، برای نورغیرمعمولی و سبز مایل به زرد برای نورمعمولی است و برای تشخیص صحیح آن باید از میکروسکوپ استفاده شود.

عامل رنگ :کرومیوم ، وانادیوم.

پدیده فلورسانس : اگر زمرد طبیعی را دربرابر پرتو امواج ماوراء بنفش با طول موج بلند 3650 انگستروم قراردهند، نورزرد ضعیف یا قرمز رنگ از خود نشان می دهد، درحالی که دربرابرامواج ماوراء بنفش با طول موج کوتاه 2537 انگستروم واکنشی از خود نشان نمی دهد، زمرد که در برابر تابش منبع نورافشانی از خود فلورسانس بسیار ضعبف به رنگ قرمز نشان می دهد، دربرخی از آنها پس از قطع تابش باز هم پدیده فلورسانس ادامه می یابد که این حالت را فسفورسانس گویند.

لازم به یادآوری است که زمردهای طبیعی در برابر اشعه ایکس شفاف اند.

واکنش دربرابر فیلتر رنگ :اگر زمرد دربرابر تابش شدید نور قرار گیرد، و از طریق فیلتر رنگ و فیلتر چلسی به آن نگاه شود، به رنگ قرمز یا بنفش (زمرد کلمبیا) و صورتی رنگ (زمرد سیبری) دیده می شوند و بقیه معادن سبز رنگ اند.

واکنش در برابر حرارت :زمرد در برابر حرارت تغییر رنگ نمی دهد ولی بسیار شکننده است.

واکنش در برابر امواج ماوراء صوت وتمیز کننده ها: برای نظافت آن از آب و صابون نباید استفاده شود، چون محلول آب و صابون روغن داخل زمرد را بیرون می کند.فقط در آب سرد گذاشته شود.

واکنش دربرابر مواد شیمیایی :در برابر اسیدها جز اسید هیدروفلوریک و انواع بازها خورده می شود.

پرتوافکنی توسط سیکلوترون :پرتوافکنی توسط سیکلترون مدل فون گرف بر زمرد، موقتا”موجب تغییر رنگ آن خواهد شد.

اگر در برابر اشعه آفتاب قرار گیرد و تابش نور خورشید برآن بتابد، دوباره به رنگ اولیه باز می گردد.

ناخالصی ها ومحتویات درون زمرد         

رنگ سبز تیره دریاچه ای از آب های زلال در ارتفاعات کوهستان شاید نزدیک ترین تشبیه به رنگ زمرد باشد که نگاه مشتاقان را مجذوب می کند وزیبایی دنیای سرسبز درون آن گاه چون جنگلی انبوه از درختان و گاه مثل بیشه های خرم ، آرامشی کامل به بیننده می بخشد.

این وصفی است نارسا از منظره دنیای زیبای درون زمرد در زیر میکروسکوپ :

در اینجا و آنجا تنه قهوه ای رنگ درختی کهنسال با شاخه های شکسته و خمیده ؛ درجوار تخته سنگ بزرگی برروی زمین های سبز افتاده و دراطراف آن دانه های سفید و براق سنگریزه ها درآفتاب نیمروزی می درخشد.

دنیای درون زمرد راگاه به گلخانه ای زیبا با گل های دلفریب از کانی های رنگارنگ تشبیه می کنند که مملو از ناخالصی است و میهمان خاص خود را دارد.اشکال نی مانند و محتویات سه فازی(مایع ، گاز، بلور) از رایج ترین میهمانان درون زمردند.نه تنها به کمک محتویات می توان به محل زمرد پی برد بلکه می توان محل معدن را نیز جستجو کرد.

ساختار بلوری زمرد به گونه ای است که درفضای درون خود، حفره ها یا مسیرهایی تشکیل می دهند که معل.ل دو فرایند طبیعی در هنگام تشکیل بلور زمرد در اعماق پوسته زمین اند زیرا زمرد در اعماق زمین تحت فشار زیاد و درحرارتی بالاتر از دمای بحرانی آب (374 درجه سانتی گراد) از مایعات آذرین به وجود می آید و یا از تبلور مواد اولیه از آب های گرم در دمایی کمتر از حرارت بحرانی آب تشکیل می شود.فعالیت های آتشفشانی آب های باقی مانده از ماگما (مواد مذاب آذرین که حداقل سه تا چهار درصد آب وجود دارد) به داخل آن می روند.

اکثر کانی های میهمان دربلورهای زمرد تشکیل شده ودر این مرحله ازفعالیت های آتشفشانی هم زمان با آنها به وجود آمده است.آنچه در این گونه بلورهای زمرد یافت می شود، محتویات مایع یا دوفاز مایع حباب گاز یا سه فاز مایع ، حباب های گاز و بلورهای نمک صعام است و د ربلورهای هیدروترمال ،زمرد دچار فقر از حیث تعداد و تنوع ناخالصی ها است. کوچکی ناخالصی ها دلیل برعظمت طبیعت است.این کانی های کوچک میهمان حاوی اسرار بزرگی از فرایندهای طبیعی اند.

حفره های موجود درون بلور در مرحله ای ازرشد توسط مایعات اولیه پر می شوند و ترکیب آنها مطابق با شرایط فشار و حرارت حاکم بر محیط است.هنگامی که محیط اطراف بلور شروع به سرد شدن تدریجی می کند، بلور ومحتویات مایع آن نیز سرد و از حجم آن کاسته می شود و هم زمان مایع و گاز محلول درآن از یکدیگر جدا وفضا از دو فاز منفک از یکدیگر معلوم می گردد.

زمردهای استخراج شده ازمهم ترین معادن جهان هریک مشخصات ویژه ای دارند:

دربرزیل کانی های میهمان از میکا و درون آن قشر نازکی از مایعات به شکل سنگ فرش خیابان است .گاهی بریل سبز نیز به آنها گفته می شود.

در دوره های باخ اتریش وجود رشته های ترمولیت سوزنی یا پهن مانند تخته الوار است که نازک و دراز یا پهن و کوتاه است و به ندرت محتویات مایع دارد.

 درهندوستان وجودمحتویات دو فازی است و میکای کرم دار(فوکیست) به فراوانی درآن دیده می شود.سبز رنگی بعضی از انواع زمردهای هندوستان به علت وجودمختصری آهن در آن است که گاهی اشتباها”آنها را به عنوان زمرد مصنوعی شناسایی می کنند.

زمرد کلمبیا ناخالصی سه فازی دارد که محصول فعالیت هیدروترمال در مراحل پایانی پدیده آتشفشانی است.زمرد معدن موزو ناخالصی های مایع ، گاز، کریستال و حباب های گاز پر شده از نمک طعام دارد و به مناظر درونی آن لقب باغچه ای زیرآب داده اند، و یا وجود کریستال های پیریت است که از راه جلای فلزی و رنگ زرد نارنجی قابل تشخیص است. زمرد کلمبیا درفیلترچلسی کاملا”سرخ می نماید.

زمرد کلمبیا بهترین کیفیت رنگ را دارد.تراپیش نوعی زمرد کلمبیا است که مرکز سیاه و شش خط سیاه دارد.اگر به مقطع آن نگاه شود یک خال سیاه دروسط وشش بازوی سیاه دیده می شود.

زمردهای سیبری کمی از زمردهای کلمبیا روشن تر و ناپاک ترند.زمرد زیمباوه گرایش به خاکستری دارد و غلظت آن پایین است.

اگر از ناخالصی های مهم درون زمرد که نشان شناخت معادن و محل به دست آمدن آن است بگذریم ،ناخالصی های دیگری درآن دیده می شود که درفیلترچلسی به رنگ صورتی است ؛این ناخالصی ها عبارت اند از:اثرانگشت ، انواع ناخالصی ها ی مایع که به شکل مسیرهای مستقیم یا زاویه دار دیده می شوند.ذرات متالیک پیریت یا کلسیت در راستای شکستگی ها و دیده شدن بلورهای میکا که ایجاد لکه های قهوه ای رنگ در زمرد می کند.

درانواع مصنوعی آن با روش ذوب صفحات پلاتینی وسیله تشخیص است و در نوع هیدروترمال نیل هد اسپیکولس فضایی است مخروطی که امکان وجود بلورهای فنوکیت در انتهای آن است.همچنین امکان وجود ناخالصی های دو فاز و ویسپی ویل وجود دارد.در زمردهایی که شرکت .C.I.S تولید می کند امکان دیده شدن ساختار های مورب وجود دارد که به آن ویسکی درآب گویند.

ساخت مصنوعی زمرد   

به روش ذوب و هیدروترمال می توان به طور مصنوعی زمرد تهیه کرد ولی چون بلورهای تولید شده کوچک بودند و توجیه اقتصادی نداشت ، این کار رها شد.

اولین تلاش ها که از سال 1848 شروع شده بود بالاخره درسال 1934 به نتیجه مطلوب رسید و فراورده هایی که توسط ژرژ وهیس پیک به دست آمده ، با نام ایگمرالد به بازار جواهرات عرضه گشت.با شروع جنگ جهانی این کار متوقف شد وتا 1960 ادامه یافت تا بالاخره موفق به ساخت زمرد شدند.بلور زمردی که طبیعت برای به وجود آوردن آن میلیون ها سال وقت لازم دارد، امروز در آزمایشگاه در مدت چند ماه تحت شرایط فیزیکی و شیمیایی مشابه تولید می شود، با این اطمینان که بلور ساخته شده خصوصیات فیزیکی و نوری آن مشابه باانواع طبیعی بوده و ازنظرکریستالوگرافی ،ضریب شکست نور،ضریب شکست دوگانه شبیه انواع طبیعی است ووزن مخصوص آن کمتر اززمرد طبیعی است.نظمی یکسان و شکل جامعی همانند بلورهای طبیعی ای دارد که به روش ذوب رشد یا روش کارول شاتان برپایه تبلور زمرد بر روی هسته ای از بریل در مایعی متشکل از حلال های مناسب بنا نهاده شده است.

شرایط رشد فیزیکی بلور، فشار درونی اتوکلاو از 10 تا 20 هزار پوند بر اینچ مربع در حرارتی معادل 500 تا 600 درجه سانتی گراد با اختلاف دمایی بین 10 تا 15 درجه سانتی گراد بین گرم ترین و سردترین نقطه تهیه زمردهای مصنوعی به طریقه هیدروترمال انجام می شود.

باتوجه به ترک های درونی بسیار ظریف در شبکه بلورشناسی و وجود حوزه های رنگی قابل تشخیص و عدم حضور ناخالصی های دوفازی که درزمرد طبیعی دیده می شود، می توان آنها را تمیز داد.

با افزودن آهن درترکیب شیمیایی این فراورده ها موفق به تولید زمردهایی با خصایص مختلف شده اند که برای تشخیص قاطع آنها می توان به طیف جذبی آن رجوع کرد.

همچنین می توان به روش لش لیت نر برروی هسته ای بی رنگ ازبریل ، لایه هایی از زمرد مصنوعی رسوب گذاری کرد.در سطح خارجی این زمرد خطوط ترک خوردگی بسیار ظریفی دیده می شود.اگر این نگین را درمایع بروموبنزن قرار دهیم، لایه های روکش شده برروی هسته بی رنگ بریل دیده می شود.

با تکمیل روش فوق توسط لیند زمردهایی به دست آمد که به نوع طبیعی بسیار نزدیک است و رنگی عالی دارد و مهم ترین مشخصه آن پدیده فلورسانس قوی در آنها است که تحت تابش هرنوری ، حتی لامپ الکتریکی به رنگ سرخ درمی آید.

کانی های شبیه زمرد

فلوریت سبزرنگ که در فیلتر چلسی قرمز است بی شباهت به رنگ زمرد طبیعی نیست.

ناخالصی سه فازی، ضریب شکست نور منفرد و نسبت به زمرد پایین تر434/1 و سختی چهارو با درخشش کم، وسیله تشخیص است.

تورمالین

به رنگ سبزمایل به آبی که رنگ خود را مدیون مقدار ناچیزی وانادیوم و کروم هستند درتانزانیا و افریقای جنوبی به وفور دیده می شود.خطوط جذبی آن درناحیه قرمز است که با زمرد مطابقت ندارد، ولی در فیلتر چلسی به رنگ قرمز است که می تواند بیننده را فریب بدهد.با رفراکتومتر وتعیین ضریب شکست نورآن را به آسانی می توان تمیز داد.

یشم سبز

رنگ آن به علت وجود مقداری کروممشابه رنگ سبز زمرد است ولی شفافیت ندارد.به علت سختی غیریکنواخت سطحی زبردارد.ضریب شکست نورآن بیشتراز زمرد است.اگر چه طیف جذبی آنها شباهت نسبی دارند.

یاقوت سبز رنگ ،زیرکون سبز وپریدوت (زبرجد) از زمرد به آسانی قابل تفکیک نیستند.

داخل شکاف های موجود درسطح زمرد روغن تزریق می شود که موجب ازبین رفتن ترک ها می شود.اگر تزریقروغن با مواد شیمیایی سبز رنگ همراه نشده باشد، استفاده از آنها بلامانع است و موجب بهبود کیفیت آ ن می شود.

اگر این نگین را درآب حاوی مواد پاک کننده فرو ببریم ، روغن ها که جذب ترک ها شده اند حل واز آن خارج می شود و نگین ظاهری ناخوشایند پیدا می کند، مخصوصا”اگر قبل از قرار گرفتن در روغن گرم توسط دستگاه اولتراسونیک از چرک پاک شده باشد.

برای تشخیص ، نگین را زیر لامپ حرارتی الکتریکی قدری گرم می کنیم؛ دراین صورت روغن جذب شده د ر ترک ها شروع به جوشیدن می کند و اگر روغن حاوی مواد رنگ کننده باشد کافی است دستمال کاغذی روی آن کشیده شود تا آثار رنگ سبز زمردین بر دستمال دیده شود.

یادآوری می شود که نفوذ روغن با ضریب شکست بالا از هوا، مانع از شکست پرتوهای نور در مرز ترک نگین می شود و رویت ترک ها مشکل خواهد شد.

شبیه سازی زمرد با استفاده از شیشه های رنگی هم رنگ آن که حاوی مقدار کمی سرب هستند بسیار شایع است ومی توان در آن حباب های هوا وناخالصی های دیگر به وجود آورد.

مقایسه خواص فیزیکی واپتیکی زمرد طبیعی و مصنوعی و راه های تفکیک آنها

زمردهای مصنوعی با روش هیدروترمال به زمرد طبیعی شبیه تر است.وزن مخصوص 70/2 و میزان ضریب شکست نور 574/1-580/1، (مانند دیگر زمردها که به روش سنتز ساخته می شوند)و وزن مخصوص پایین 65/2 تا 67/2 و ضریب شکست نور 560/1-567/1 دارند که برای تشخیص آنها کافی نیست فیلتر رنگ چلسی و فیلتر دیکروماتیک در تفکیک زمرد طبیعی از مصنوعی مفید است.عنصر کروم درحالی که برای تولید رنگ سبز موثر است ولی مانع عبور قرمز نمی شود و موجب ایجاد پدیده فلورسانس به هنگام پرتوافکنی می گردد.رنگ قرمز هرچند دلیلی بر اصالت نگین زمرد طبیعی نیست ، ولی مشخصه بسیارخوبی برای تمیز تمام زمردهای مصنوعی به طریقه هیدروترمال محسوب می شود.

بررسی و مقایسه طیف جذبی زمردهای مصنوعی و مقایسه آنها با طبیعی از عوامل شناخت است.

امتحان شفافیت برروی فیلم عکاسی

با تابش اشعه ماوراء بنفش (موج کوتاه تر از 3 هزار نانومتر) زمرد مصنوعی در برابر عبور اشعه ایکس بسیار شفاف تر از طلبعی است. پس از ظهور فیلم ، تصویر نگین مصنوعی نسبت به نگین طبیعی تیره تر است.

مطالعه بازتاب چرخش زاویه ای الکترون ها

برای کشف م تشخیص انواع ناخالصی ها در ترکیب شیمیایی زمردهای مصنوعی است.طیف جذبی به دست آمده می تواند اطلاعات کیفی و کمی درباره عناصر کمیاب به ما بدهد.این آزمایش به علت گرانی و پیچیدگی در آزمایشگاه های جواهرشناسی میسر است.

روش دیگر تشخیص زمردهای رشد کرده از ماده مذاب به کمک طیف جذبی اشعه مادون قرمز است که درناحیه طول موج های 2/1 تا 1/2 و3/1 تا 5/1 و 8/1 تا 0/2 میکرون است و یک یا چند باند جذبی دارند که به مقدار مولکول های آبی که درون میسرهای رشد در شبکه کریستالوگرافی زمرد محبوس اند، بستگی دارند و در زمردهای رشد کرده از مواد مذاب دیده نمی شوند.

اعمالی که بر روی سنگ انجام می شود

روغن کاری :از قدیمی ترین اعمالی است که بر روی زمرد انجام می شود و سابقه آن به قرن اول میلادی می رسد.بشر این تجربه را به دست آورده که وقتی زمرد را در روغن می انداختند ، زمرد شفاف تر به نظر می رسید.

عمده ترین سنگی که عمل روغن کاری برآن انجام می شود ، زمرد است.در این عمل که عمدتا”برروی زمرد انجام می شود یک روغن را درون ترک های سنگ وارد می کنند و به این ترتیب ازوضوح ترک ها می کاهند.لازم به ذکر است که برای روغن کاری وجود دست کم یک ترک در سطح سنگ الزامی است.

معمولی ترین روغنی که به کار برده می شود روغن زیتون است ولی اگر رنگ روغن سبز باشد دیگر روغن کاری محسوب نمی شود بلکه رنگ کردن سنگ انجام شده است که البته پذیرفته نیست. زمردهایی که رنگ شده اند، تجمع رنگ را در محل ترک های آن می توان دید.

روش کارچنین است که ابتدا سنگ را درون واکیوم قرار می دهند و هوای آن را خالی می کنند.سپس روغن را برروی سطح سنگ قرارداده و واکیوم را قطع می کنند.فشار اتمسفریک موجب نفوذ روغن به درون ترک هایی می شود که به رنگ زرد دیده می شوند.

همچنین می توان زمرد را در ظرفی فلزی حاوی روغن انداخت و بعد یک چراغ 25 ولت در مجاورت آن قرار داد تا گرمای آن باعث شود که روغن به داخل زمرد وارد گردد.

برای امتحان اینکه عمل روغن کاری در زمرد انجام شده است می توان زمرد را دریک دستمال کاغذی گذاشت و مدتی آن را دردست نگاه داشت .حرارت دست باعث می شود که مقداری روغن از آن خارج و کاغذ دستمال روغنی گردد.

ازآزمایش نقطه گرم نیز می توان استفاده کرد.حرارتی که ازنوک میله داغ شده به نزدیک ترکی که درسطح زمرد قراردارد، می رسد موجب می شود که کمی روغن از آن خارج گردد.

برای پر کردن ترک ها می توان از اپتیکون که یک نوع شیشه است استفاده کرد که در زیر دره بین لکه های زرد را ندارند.درموقع گرم کردن از درون ترک ها خارج نمی شوند و چون ضریب شکست نور آن برابر ضریب شکست نور در زمرد است ، تغییری درمسیر نور دیده نمی شود و ترک ها دیده نمی شوند.

برای تشخیص زمردهای اپتیکون شده سنگ را درون نور جانبی قرارداده و به جهت های مختلف حرکت می دهند.در زاویه ای خاص ، در قسمتی که مایع داخل آن شده است، یک فلاش رنگی مشاهده می شود که با تمرکز برآن نقطه می توان ترک پر شده را تشخیص داد.کاربرد اپتیکون که در حرارت معمولی سیال نیست دربازار پذیرفته نشده است.

از روش های دیگری که برای بهبود رنگ زمرد می توان استفاده کرد ، روکش کردن آن است. برای بهبودکیفیت رنگ زمردهایی که خوش رنگ نیستند آنها را در شراب و روغن قرار می دهند تا به بیشترین حد زیبایی و رنگ برسند. روغن درون ترک های سطحی نفوذ می کند و باعث ناپدید شدن ترک ها می گردد.

انواع زمرد به اعتبار رنگ به چند قسم است:

«سلقی که به ساق چغندر ماننده بود.و زنجاری که به زنگار ماند، ذبابی چنان باشد که مانند پر مگس در او چیزی درآید، به غایت صاف و آبدارمی باشد وآبش متموج و رقصان و ریحانی به برگ ریحان ماند مشهور به زمرد نوبت و صیقلی مانند آهن صیقل کرده که روی در آن بتوان دید و صابونی به صابون ماند.سبزی است که به سفیدی زند و آسی آنکه به برگ مورد ماند و بهترین است.یکی را تستقی گویند که در سبزی به سیاهی زند وزمرد کهنه نامند.

آورده اند که نوعی هست که آن را الواحی خوانند و این زمرد از آن الواح است که تورات موسی برآنجا نوشته بود که از آسمان به زمین آمد و این قصه د ر تواریخ مذکور و مشهود است وآن الواح شکسته شد.آن را پاره پاره کردند و از آن نگین ها ساختند، و ظلمانی گمان برده اند که از ظلمات آورده اند که ظنی خطا است.

زمرد را قصبات گویند از بهر استطالت و تجویف و باید که میتطیل بود و مجوف باشد و آن را قصبه خوانند.از جمله انواع جواهر هر چه آن را بشکنند و وصلی کنند عیبی بزرگ باشد مگر زمرد.زمرد زود شکسته شود و به سوهان سوده گردد.طاقت آتش ندارد و به آبگینه رنگ کرده شود و به مینا غش زمرد کنند و سنگ ها سبز باشد.

آنها که به زمرد مانند سنگی است که آن را مکی خوانند ، در سودان از زمرد سخت تر است و مینا تثقیل تر و درشت تر بود(خواجه نصیرالدین طوسی، 1348: 56-57).

تراش   

زمرد را پله وارمی تراشند که مشهور است.صفحه بزرگ آن در قسمت تاج نگین است که به شکل دو ردیف صفحه پله مانند تراشیده می شود تا ورود پرتوهای نور به درون نگین فراهم آید و درخشش طبیعی بسیار زیبایی داشته باشد.

تعداد سطوح صفحات پله مانند در قسمت تحتانی نگین متفاوت و به عمق آن بستگی دارد. به منظور بالا بردن کیفیت رنگ در نگین زمرد می توان ضخامت کل نگین را به تیرگی رنگ تعیین نمود، به این معنی که اگر بلور اولیه به رنگ سبز روشن باشد، ضخامت نگین را زیاد و درمواردی که نگین اولیه به رنگ سبز تیره باشد، نگین را نازک تراش می دهند.

در مواردی که زمرد ناخالصی های فراوان داشته باشد و کیفیت شفافیت آن نامطلوب باشد ، فرم تراش بدون صفحه و گنبدی خواهد بود.

چون زمرد دربرابر کوچک ترین ضربه می شکند و گاه خرد می شود، برای حفظ جلای نگین باید در هنگام تراش ، رعایت کامل احتیاط را به کا ربرد.

نکات مهم 

-در نصب نگین زمرد بر روی پایه فلزی نباید از حرارت استفاده شود.

-هرگونه خراش در سطح نگین قبل از نصب بر روی پایه فلزی با صیقل مجدد باید از بین برود.

-اگر پایه فلزی احتیاج به تعمیر داشته باشد باید نگین را از پایه جدا کرد و تعمیر لازم را انجام داد.

-برای اندازه گیری ابعاد نگین باید از خط کش و پرگار مخصوص استفاده شود.

ارزشیابی

در قیمت فراتر از لعل است. تعیین ارزش زمرد کاری دشواراست.

طبیعی بودن زمرد و کیفیت رنگ آن: رنگ سبز بسیارزیبا و زنده با حالتی مخمل گون ، به افزایش ارزش کمک می کند.بالاترین کیفیت رنگ ، رنگ سبز چمن زار یا سبز آتشین است.

کیفیت درخشش ، فقدان ناخالصی ها و ترک خوردگی و عیوب دیگر اهمیت خاص دارد.تغییر درکیفیت رنگ همراه با کیفیت و کمیت ناخالصی ها و عیوب درونی ارزش نگین زمرد را دربازار تعیین می کند.

نکته مهم دیگر در ارزشیابی زمرد، درشتی است زیرا زمرد 2 تا 3 قیراط با کیفیتی مرغوب به شدت کمیاب است.

معادن

«معادن زمرد در ولایتی می باشند که آنجا سیاهان می باشند وآن گرمسیر مغرب بود.معتمدی از جمله تجار حکایت می کرد که آن سوی مصر شهری است که آن را قوص می خوانند و معدن زمرد درآنجاست» (خواجه نصیرالدین طوسی ، 1348: 54-55).

امروز معادن زمرد جهان عبارت اند از:

درمصرمعدن کلئوپاترا؛ کار دراین معادن دشوار و خطرناک بود(1900 سال قبل از میلاد). درجبل سیکائیت ، اتریش در دره هاباشاتل ، کلمبیا معادن موز و پاناس بلانکاس ؛در این معدن از قرن شانزدهم زمرد استخراج می شود و بهترین کیفیت و بیشترین مقدار زمرد جهان در آنجاست.

برزیل در کورنه با و برومادو، روسیه در کوه های اورال.

افریقا: ترانسوال ، سومارست.

زیمبابوه : سانداوانا.

تانزانیا: مایارالاک .

زامبیا : کافوبو.

هندوستان : جی پور.

استرالیا: نیوسوت واله .

امریکا :کارولینای شمالی .

نروژ : بیروندمن سوند.

بلغارستان : دریاچه اوردین .

نیوزیلند: رپوتال.

زمردهای مشهور جهان

یکی از بزرگ ترین زمردهای جهان به وزن 1965 قیراط در موزه لس آنجلس است. دیگر زمرد کلمبیا خوش رنگ به وزن 1384 قیراط در موزه بریتانیا (.B.M) است.یکی از بهترین مجموعه های زمرد دربانک جمهوری دربوگوتا از 200 تا 1796 قیراط وجود دارد. یکی دیگر 3086 قیراط در وین به شکل سنگ اصلی تراش نخورده است. زمردی به وزن 117 قیراط در اسمیت سونیان واشنگتن وجود دارد.

از سال 1830، در روسیه زمردهایی از کوه های اورال استخراج گردید که روشن تر از زمردهای کلمبیا است و تعدادی از آنها در موزه های مهم دنیا وجود دارد؛ از آن جمله 400 قیراطی با تراش هشت وجهی در لیسبون ، زمرد 25/136 قیراط تراش پله ای در موزه اسلحه و جواهرات کرملین در مسکو و همچنین در موزه توپکاپی در استانبول.بزرگ ترین مجموعه زمرد جهان در بانک مرکزی ایران است.

وقتی اسپانیایی ها امریکای جنوبی را فتح کردند و اینکاها را تحت فرمان خود درآوردند در خزاین آنان تعداد بسیار زیادی زمرد یافتند که به وسیله تاورنیه از طریق اقیانوس اطلس به هند آورده شد.

درحمله نادرشاه افشار به هند درسال 1739/1151 ه.ق صد عدد از این زمردهای کمیاب به وزن سیصد قیراط به ایران آورده شد که در خزانه جواهرات سلطنتی ایران وجود دارد.

زمرد بحری (سنگ بحری)  

به گروه بریل متعلق است.نام کانی آبی رنگ است، به رنگ آب دریا. رنگ ویژه سبز دریایی از خصایص این کانی است و گاه به رنگ آبی آسمانی یا تیره تر دیده شده است.

رنگ آن به خاطر وجود مقدار کمی آهن در آن است. بسیار شفاف تر از زمرد است.ناخالصی های آن از عناصر مختلف خارجی است بدین جهت خصایص فیزیکی متفاوتی خواهد داشت و رنگ های متعددی از آن می توان یافت. ناخالصی ها به شکل نقاط ریز تو خالی در مقابل نور دارای انعکاسی است و وقتی به شکل خطوط کوچک تو خالی وجود داشته باشد ، ممکن است اثر چشم گربه ای و خاصیت برق ستاره ای داشته باشد و گاه به شکل ستاره شش پر درمی آید.نوع برزیلی آن زیاد مصرف نمی شود چون در روشنایی کدربه نظر می رسد.در قرون وسطی عقیده داشتند که زمرد بحری علوم جادویی را می تواند به شخص حامل آن منتقل کند و اگرکسی یک سنگ را در گوشه دهان داشته باشد می تواند با ارواح ارتباط برقرار کند.چون این سنگ مقداری آب را درداخل خود جذب می کند آن را در بیماری های چشم ، سکسکه و بیماری های تنفسی به کار می برند.

معدن آن در تمام دنیا وجود دارد.مهم ترین آنها در برزیل ، ماداگاسکار روسیه و معادن کوچک تری در استرالیا ، برمه ، سریلانکا، کنیا، موزامبیک ،تانزانیا ، نامیبیا ، افریقای جنوبی و امریکا وجود دارد.

بزرگ ترین سنگ به دست آمده با خصایص عالب در 1910 در مارابایا به وزن 110 کیلوگرم و قطر42 سانتی متر در برزیل به دست آمده که به قطعات کوچکی آن را تقسیم کردند.چند عدد دیگر به وزن چند تن پیدا شده که به علت کدورت رنگ و مات بودن سنگ در جواهرسازی کاربرد نداشته است.

بهترین تراش پیشنهادی تراش زمردین مستطیلی یا بیضی است.تراش چهارگوش یا دراز و همچنین نوع مصنوعی آن زیاد رضایت بخش نیست و توجیه اقتصادی ندارد.آنچه که به عنوان زمرد بحری مصنوعی فروخته می شود ، لعل رنگ شده مصنوعی است.

مشخصات زمرد بحری

رنگ : سبز دریایی (به رنگ آب دریا).رنگ آبی تیره آن خواستار بیشتری دارد.

ترکیب شیمیایی : آلومینیوم بریلیوم سیلیکات (6(3O3Si)2AI3Be).

خاکه : سفید.

سختی :5/7-8 .

وزن مخصوص : 69/2-71/2.

شکستگی : صدفی ، ترد ودندانه دار .

ساختار بلوری : هشت وجهی .

شفافیت : شفاف تا کدر.

ترک : ندارد.

ضریب شکست نور : 57/1-58/1.

جلا :شیشه ای.

ضریب شکست دوگانه :006/0.

طیف جذبی : 4560-5370 .

سختی ومقاومت خوبی دارد .

فلورسانس :ندارد.

در برابر فشار مقاومت ندارد.

دراثر حرارت ملایم به آبی خوش رنگ و بادوام بدل می شود. در دمای 400 درجه سانتی گراد دچار افزایش رنگ می شود و اگر حرارت بیش از اندازه باشد، بی رنگ می شود.

رنگدانه آن آهن است: چند رنگی ، آبی آسمانی ، آبی .

نماد شادی شناخته شده است.

ناخالصی های درون آن وجود نقاط ریز و لوله های توخالی است که در نور روز انعکاس نقاط سفید درون سنگ خواهد داشت.

سطح پاکی : سطح یک .

غلظت : سطح 1-4 .

گوشنیت

از نام محله گوشن در ماساچوست امریکا گرفته شده است. نوع بی رنگ بریل را گویند و زمانی کاربرد دارد که بخواهند شبه جواهر گران قیمتی (مانند زمرد یا الماس) را بسازند.دراین صورت فلزی سبز رنگ یا نقره را درپشت کانی تراشیده قرار می دهند و آن را درپایه ای بسته می گذارند.

ترکیب شیمیایی :9(3O3Si)2AI3Be .

وزن مخصوص : 80/2.

ساختار بلوری : هشت وجهی .

ضریب شکست نور :58/1-59/1.

ضریب شکست دوگانه :004/0.

بریل سبز رنگ

رنگ سبز آن بسیار کم و امکان اطلاق زمرد به آن کم است.

غلظت رنگ آن بسیار پایین و با زمرد بحری قابل اشتباه است.

رنگ آن به علت وجود آهن و کرومیوم است.

بیگزلیت

نوعی بریل است که به ندرت یافت می شود و گران قیمت است. غلظت رنگ متوسط دارد.

سختی : 5/7.

وزن مخصوص : 80/2-90/2 .

ساختار بلوری : هشت وجهی.

ضریب شکست نور :58/1-59/1.

ضریب شکست دوگانه :008/0.

به رنگ سرخ توت فرنگی و قرمز است که به علت وجود منگنز درآن است.نوع مات و نیمه مات آن که ارزش تراش ندارند، درحرارت 400 درجه سانتی گراد خوش رنگ می شوند.

بیگزلیت در یوتای امریکا دیده می شود.

ماکزیکس

آبی رنگ است و تمایل به خاکستری دارد.

وجود نورهای باریک روان مانند جریان مایه در آن قابل شناسایی است.

اگر بریل بی رنگ را حرارت دهند ممکن است به رنگ آبی درآید که با آن اشتباه می شود و آن را مالبانیت هم می گویند.

دارای تراش زمردین است و در برزیل دیده می شود.

هلیودور یا بریل طلایی

از خانواده بریل است.نام آن از کلمه یونانی هلیوس به معنای خورشید است، آن را زرداندود نیز گویند.

رنگ آن زرد طلایی روشن است که وابسته به نور خورشید می باشد.

نمنه های با کیفیت این کانی گرانبها ، کمیاب است.

ترکیب شیمیایی : آلومینیوم بریلیوم سیلیکات (6(3O3Si)2AI3Be).

سختی : 5/7.

وزن مخصوص : 80/2.

ساختار بلوری : هشت وجهی .

ضریب شکست نور :57/1-58/1.

ضریب شکست دوگانه :005/0.

در حرارت 250 درجه سانتی گراد بی رنگ  می شود.رنگ دانه آن آهن است.دربیشتر نمونه های هلیودور ناخالصی های طبیعی به صورت لوله های باریک که با چشم غیرمسلح قابل رویت است، دیده می شود.این ناخالصی ها از اکسید اورانیوم است.

در کوه های اورال روسیه ، برزیل ، ماداگاسکاراوکراین، نامیبیا و امریکا یافت می شود.

مورگانیت 

به نام بانکدار امریکایی مورگان که به جواهرات علاقه مند بود و مجموعه سنگ های رنگی خود را به موزه امریکا اهدا کرد، نام گذاری شده است.

مورگانیت نوعی از بریل با ناخالصی منگنز است که به رنگ های صورتی ، گلی ، زرد هلویی یا طلایی می شود.

شکل آنمنشورهای کلفت و کوتاه است.

نخستین باردر طبیعت به رنگ قرمز روشن درامریکا (کالیفرنیا) یافت شد.نوع ریز آن در ماداگاسکار ، بلور صورتی آن درجزیره الب ایتالیا ، برزیل ، موزامبیک ، زیمباوه و پاکستان یافت می شود.

ترکیب شیمیایی : بریلیوم آلومینیوم سیلیکات (6(3O3Si)2AI3Be).

سختی : 5/7.

وزن مخصوص : 8/2.

ساختار بلوری : هشت وجهی .

ضریب شکست نور :57/1-58/1.

ضریب شکست دوگانه :008/0.

دارای خاصیت دورنگی است که در پولاریسکوپ دررفراکتومتر دیده می شود.

انواع زرد آن پس ازحرارت دادن به رنگ صورتی خالص تری درمی آید.در برزیل ، ماداگاسکار، سان دیگو(امریکا) وجود دارد.

نمایش بیشتر

نوشته های مشابه

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا