مجله طا جواهر



اولین و تنها مجله تخصصی طلا جواهر، نقره، ساعت و آنتیک درایران


آموزشی

همه آنچه باید درباره زمرد بدانیم

نام زمرد به چه معناست؟

زمرد به معنای سبز است  و نام آن از واژه یونانی اسماراگودس (Smaragdos) گرفته شده که برخی نیز می گویند از زبان فارسی نشات گرفته شده است. در گذشته کلیه بلورهای سبز رنگ را زمرد می خواندند. اولین اشاره به آن در ادبیات غربی، از ارسطو است. او طرفدار بزرگ سنگهای قیمتی بوده و در مورد خواص سنگ زمرد نوشته است که همراه داشتن این گوهر، قدرت حضور در سخنرانی ها و در تجارت را افزایش می دهد، سبب پیروزی در دادرسی می شود، به حل و فصل پرونده ها کمک می کند و آرامش و تسلی خاطر می بخشد.

ارسطو همچنین درباره خواص سنگ زمرد اظهار داشت:

استفاده از آن در گردن آویز و یا به صورت انگشتری از بیماری صرع جلوگیری می نماید ارسطو

تاریخچه سنگ زمرد چیست؟

از میان سنگهای قیمتی بریل، سنگ زمرد از پیشینه تاریخی بالایی برخوردار است؛ شواهد فروش آن در بازارهای بابل در چهار هزار سال پیش از میلاد وجود دارد. این گوهرسنگ در طول بیش از شش هزار سال در اغلب فرهنگ های دنیا نظر یونان باستان و ایران منبع جاذبه و احترام بوده است.

این سنگ به دلیل زیبایی و قدرت معنوی در بین همه ادیان اصلی مقدس شمرده می شد رنگ سبز رنگی مقدس در فرهنگها و مذاهب مختلف نظیر اسلام بوده و حتی کلیسای کاتولیک نیز از آن به عنوان والاترین رنگ مذهبی یاد کرده است. از خواص زمرد از نظر فیزیکی نیز استفاده می شد و به سنگ مطالعه مشهور بود زیرا در گذشته قبل از اینکه عدسی و عینک بزرگنمایی کشف شود از نوع شفاف این گوهر برای مطالعه و دیدن اشیا کوچک استفاده می کردند.

آزتک ها و اینکاها (قبیله هایی در آمریکای جنوبی) آن را می پرستیدند و حتی از خواص سنگ زمرد از نظر دارویی بهره می بردند. بعد از تنزل تمدن اینکاها، معدن های این گوهرسنگ از یاد رفت تا اینکه با کشف معادن جدید در قرن 16 میلادی دوباره استخراج آن شروع شد.

در مصر قدیم نیز این گوهرسنگ نماد زندگی ابدی و هدیه ای از جانب خدای حکمت (Thoth) شمرده می شد و گوهر محبوب ملکه کلئوپاترا بود. در تورات نیز از زمرد به عنوان سنگ زیربنای شهر بیت المقدس یاد شده و بهمین دلیل نزد مردم بیت المقدس و قوم بنی اسرائیل احترام بالایی دارد.

اولین ذخایر کشف شده زمرد در جهان کدامند؟

از لحاظ تاریخی، اولین محل معروف، تعدادی معدن کنار دریای سرخ در مصر بود، معروف به معادن کلئوپاترا. بیشترین زمرد های استفاده شده در جواهرات قدیمی از این معادن به دست می آمدند. مکان این معادن در قرون وسطی کاملا گم شده بود.

این معادن تا سال ۱۸۱۸ مورد اکتشاف مجدد قرار نگرفته بودند، تا وقتی که کالیود از سوی نایب پادشاه مصر برای جستجوی آنها فرستاده شد و بالاخره معادن قدیمی را یافت: معادن در دامنه کوه های جبل سیکائیت و جبل زوبارا در اتباعی شمالی و موازی دریای سرخ هستند. در قرن 19 معدن معروف کلئوپاترا تقریبا تمام شد.

اولین نوع استخراج شده به دست مصریان به دوره بطلمیوسی (۳۳۰ ۳۲۳ قبل از میلاد) باز می گردد، اما اشیایی پیدا شده است که به رامسس دوم (۱۳۰۰ قبل از میلاد) یا حتی قبل از آن بر می گردد. تصور می شود گنجینه های زمرد مغول، عثمانی و ایرانی از معادن خاوری به دست می آمدند که در واقع از پنج شیر افغانستان بوده است.

مشخصات کانی شناسی زمرد چیست؟

سنگ زمرد یک کانی با سختی 7.5 تا 8 در مقیاس موس (Mohs) و وزن مخصوص 2.68 تا 2.78 است و از این نظر استحکام آن سخت تر از کریستال کوارتز می باشد. از نظر شیمیایی نیز با ترکیب شیمیایی Be3Al2(SiO3)6 حاوی 67% سیسلیس، 19% آلومینیوم و 14% بریلیوم بعلاوه عناصر آلکالی می باشد.

بیشتر بلورهای آن دارای ناخالصی، ترکهای داخلی، کانی های میهمان و مایعات، حباب های گاز بوده و رنگ سنگ در صورت افزایش آنها مات می شود. گوهرشناسان این ناخالصی ها را “Jardin” یا باغچه می نامند. این ویژگی ها به ما کمک می کند تا بوسیله ابزار گوهرشناسی زمرد اصل را از نوع بدل و مصنوعی تشخیص دهیم.

نحوه تشکیل و استخراج زمرد چگونه است؟

[Image: ساختار کریستال زمرد]  تشکیل بلور زمرد فرآیندی آهسته و طولانی است همانند کانی های دیگر این گوهرسنگ نیز از مواد مذاب درون زمین و تحت فشار و حرارت بالا بوجود می آید که می توان آنها را در گرانیتها، پگماتیت ها (پسمانده ماگما)، شیست ها و نهشته های آبرفتی پیدا کرد.

برعکس یاقوت کبود و یا روبی، اهمیت استخراج زمرد در معادن ثانویه پایین بوده و غالبا از ذخایر اولیه در شیارها، رگه و شکافها صورت می گیرد و مستقیما از سنگ مادر حاوی آن انجام می شود.

رنگ زمرد چگونه است؟

سنگ زمرد به رنگ سبز با دامنه ای از سبز مایل به زرد تا سبز مایل به آبی دیده میشود ولی بهترین رنگ آن اشباع شده از سبز سیر خالص با تُن رنگی تیره می باشد. این نوع رنگ حتی چنانچه ناخالصی و پاکی آن زیاد باشد باز هم از نوع سبز روشن ولی شفاف آن با ارزش تر است. زمرد شفاف طبیعی که یکی از چهار گوهرسنگ گرانبهاست و با رنگ سبز زیبایش بی شک مشهورترین عضو خانواده بریل است.

دیگر رنگهای بریل نیز ارزش گوهری دارند مانند آکومارین (آبی)، هلیدور و بریل طلایی (زرد)، مورگانیت (صورتی)، بیگسبیت (قرمز) و گوشنیت (بیرنگ). رنگ سبز عمیق زمرد مدیون حضور مقدار ناچیزی از فلزات رنگ زا کرومیوم و یا وانادیوم است . تا قبل از سال 1963 میلادی تصور می شد که رنگ سبز آن فقط بخاطر وجود کروم است تا اینکه معدنی از آن در برزیل یافت شد که وانادیوم نیز در آن مشاهده می شد.

بهسازی سنگ زمرد چگونه است؟

به علت فشار زیاد هنگام تشکیل زمرد در زمین و شرایط سخت استخراج ممکن است زمرد طبیعی دارای شکستگی ها و ترکهای فراوانی باشد که بهمین دلیل از گذشته تا کنون جهت پوشاندن ترکها آن را در مایعی شبیه روغن مخصوصی قرار داده و زمرد را بهسازی می کنند.

روغن زدن زمرد یک فرایند جهانی است و حدودا ۹۰ درصد زمرد های موجود در بازار روغن خورده اند اما باید توجه داشته باشید کریستال زمرد ما باید دارای شکستگی های رسیده به سطح باشند تا بتوان روغن را به آن وارد کرد. وقتی زمرد راف از معدن استخراج میشود آن را درون بشکه های روغن می اندازند و این روغن موجب روانی و تسهیل در فرایند تراش آن میشود.

نحوه تشخیص زمرد طبیعی از بدل

سنگ زمرد تا سال 1840 به شکل مصنوعی تولید می شد ولی امروزه بصورت سنتز شده ارائه می گردد. تشخیص نوع طبیعی از سنتر شده آن بسیار مشکل است و نیاز به دانش و تجربه بالایی دارد. سنگهایی که ممکن است به علت تشابه به جای آن عرضه شوند عبارت اند از: دمانتوئید، دیوپسید، دیوپتاز، گروسولار (گارنت سبز کروم دار).

خوشبختانه با عبور یا انعکاس اشعه ماورا بنفش در کریستال های مصنوعی و یا طبیعی می توانیم تفاوت آنها را مشخص کنیم. انواع مصنوعی آن اشعه ماورا بنفش را از خود عبود می دهند درنتیجه شفاف تر بنظر می رسند. همچنین برخی زمرد های مصنوعی مثل Grown Flux بدلیل ماده به کار رفته در آنها هنگام قرار گرفتن در معرض با طول موج بالا درخشش فلورسانت قرمز ماتی از خود ساطع می کنند درصورتی که نوع طبیعی آن همچین نوعی بازتاب نمی کنند.

انوع زمرد های سنتز شده (Synthetic Emeralds)[Image: انواع زمردهای مصنوعی]  سمت چپ زمرد با ناخالصی های چند فازی طبیعی، سمت راست زمرد سنتتیک با الگوی رشد تکرار شده در کل کریستال

اولین بلور مصنوعی آن در سال 1848 میلادی توسط آ.و. ورنوی در آزمایشگاه تولید شد و تا به امروز تکنیک تولید آن تکامل یافته.

نوع سنتز شده لنیکس: این سنگها سنتز شده بصورت بلورهای چهارگوش و نه منشورهای هگزاگونال رشد می کنند. ضریب شکست نوری آنها قدری از نوع طبیعی پایین تر است.

نوع سنتز شده هیدروترمال: ناخالصی های مشخصه شامل اشکال پرمانند (Feathers) از مایعات دوفازی و بلورهای میخی شکل میکروسکپی و ساختارهای رشد شناور کشیده می باشند.

نوع سنتز شده فلاکس: در این روش زمردهای سنتتیک رشد یافته در آزمایشگاه به روش ذوب است و  می توانند دارای ناخالصی هایی مانند اثر انگشت ولی در ابعاد بزرگتر باشند و همچنین آثار بجای مانده از فرآیند فلاکس در آنها پدیدار است.

نوع سنتز شده ریجنسی: این نمونه با روش اصیل لیند (Linde) و شیوه یونیون کاربید سنتز شده اند. ضریب شکست نور مشابه نوع طبیعی دارند، گرچه وزن مخصوص آنها قدری پایین تر و 2.68 می باشد. محتوی آهن آنها بسیار کم است و در زیر اشعه ماورا نور چراغ قوه و یا اشعه بنفش موج کوتاه و فلورسانس قرمز رنگ قوی دارند.

تراش های معروف سنگ زمرد[Image: انواع تراش زمرد]  تراش Emerald Cut

این گوهر دارای بلوربندی هگزاگونال، کلیواژ (رُخ) ندارد و تورق های آن به صورت موازی موازی با صفحه انتهایی می باشد. بیشتر آنها دارای درز و شکافهای سطحی می باشند که موجب می شود سوار کردن و پاک کردن آن در کنار سختی بالای این کانی و از طرف دیگر شکنندگی بالا کار تراش را سخت نماید.

با این حال این موانع از تلاش و خواسته جواهر تراشان نشده و آنها معمولا از سبکی که به “تراش زمردی (Emerald Cut)” یا چهارگوش معروف است استفاده می کنند. این نوع تراش که درواقع نوعی از طرح تراش پله کانی است صفحاتی را در چهار گوش آن ایجاد کرده که علاوه بر درخشندگی و زیبایی، مقاومت آن را در برابر فشارهای فیزیکی یا مکانیکی افزایش می دهد.همچنین نوعی تراش اشکی آن نیز وجود دارد.

چنانچه سنگ زمرد با رنگ زرد و مات و غیر شفاف و یا دارای ناخالصی های فراوانی در خود باشد باید از تراش کابوشن (Cabochon) یا همان تراش گرد استفاده می کنند. این نوع تراش بصورت نیمکره و بیضی شکل بوده و بیشتر در انگشتر های جواهر سنگی کاربرد دارد. در صورت کیفیت پایینتر معمولا آن را به صورت مهره تسبیح و گردنبند درمی آورند.

ذخایر زمرد در جهان کدامند؟

[Image: ذخایر زمرد]  امروزه بهترین انواع این گوهرسنگ از کلمبیا به دست می آید. انواع باکیفیت پائین تر و دارای تون رنگی متوسط تا روشن، از معادن برزیل به دست می آیند. همچنین اتریش، هند، استرالیا، افریقای جنوبی، مصر، امریکا، نروژ و پاکستان دارای معادن زمرد می باشند.

در چند دهه گذشته، میزان گونه های باکیفیت در زیمبابوه، زامبیا و تانزانیا نیز افزایش یافته است. فقط انواعی از آن که دارای بهترین کیفیت پاک و بی عیب هستند. اغلب آنها دارای درزه و ادخال های کوچک از کانی دیگر می باشند.

در شمال سوردلوفوسک روسیه اغلب آنها مات و یا زرد بوده و نوع با کیفیت آنها بسیار کمیاب است. زمرد های پنج شیر افغانستان با اندازه بلور (بسیاری بیش از ۱۰۰ قیراط) و شفافیت خوب با بهترین انواع پیدا شده در کلمبیا که هیچ مشابهی در ۴۰۰ سال گذشته نداشته اند، رقابت می کنند. به تازگی منابعی نیز از این سنگ در اتیوپی مشاهده شده است.

در ادامه با این معادن بیشتر آشنا می شویم و به توضیح آنها می پردازیم.

مهمترین ذخایر و معادن سنگ زمرد در جهان:[Image: معادن زمرد]  کریستال زمرد از معادن برزیل

زمرد با کیفیت کلمبیا: که دارای مقادیر قابل توجهی آهن است که باعث افزایش وزن مخصوص و ضریب شکست نور در این سنگ می شود. کانی میهمان آنها به شکل تیغه اره می باشد. مهمترین معادن کلمبیا شیوور، گاشالا بوربار، کاسکووز و موزو است. در تمامی این معادن از کانی های میهمان که قبل ار رشد بلورهای زمرد وجود داشته اند اثری نیست.

معادن زمرد هندوستان: کانی های میهمان در این منطقه در دو فاز مختلف رشد کرده و اکثرا به شکل کما(،) دیده می شوند و کمانی فوکسیت که نوعی میکای غنی از فلز کروم است همیشه در آن وجود دارد. رنگ زمردهای کلمبیا مانند تلالو و رنگ آمیزی برگهای درخت در یک باغچه زیر نور آفتاب بهاری است!

دره پنج شیر افغانستان یکی از نقاطی است که زمرد در سنگهای اسکارن کربناتی به همراه کوارتز و آنکریت یافت می شود و به دلیل شفافیت و کیفیت عالی قادر به رقابت با سایر نقاط دنیا می باشد. متاسفانه عدم فناوری استخراج و جنگهای داخلی و سیاسی موجب کاهش استخراج این کانی از این منطقه شده است.

در پاکستان معادنی به تازگی یافت شده که زمردهای آن کاملا شبیه کلمبیا می باشند و محتویات مایع آن به فراوانی و در اشکال مختلف دیده می شود.

معدن سانداوانا در زیمبابوه نیز دارای زمرد هایی است که کانی میهمان آنها ترمولیت است و بلورهای سوزنی شکل بلند و خمیده ای را تشکیل می دهد.

در معادن ترانسوال در آفریقای جنوبی مشخصه زمرد، بلورهای کوچک و تا حدی تخریب شده میکاست. کانی میهمان آن اغلب مولبیدنیت است که با درخششی متالیک و بلورهای کوچک قابل تشخیص است. شکافهای پر مانند که از هر طرف بلور میهمان را احاطه کرده اند نیز دیده می شوند.

ویژگیهای زمرد با کیفیت چیست؟

1- وزن: این گوهرسنگها معمولا در اندازه های کوچک پیدا می شوند. زمردی بیشتر از 50 قیراط هم قیمت الماس با همین قیراط را دارد! برخلاف الماس که زیر 1 قیراط هم درخشندگی خود را نشان می دهد، سنگ زمرد فقط در قیراط بالاتر این امکان را دارد. بنابراین وزن پارامتری اساسی در تعیین قیمت آن است.

2- رنگ: همانطور که قبلا ذکر شد هر چه رنگ سبز این گوهر پررنگ تر و شدیدتر، سرزنده تر و غیر مات باشد ارزش آن چندین برابر می شود.

3- شفافیت: گونه های بی عیب این گوهر معمولا کمیاب و بسیار گران بها هستند. ناپاکیها در سنگ زمرد ظاهری شبیه خزه یا شاخه های درخت دارند. اغلب گونه های درشت، معایب و ترک هایی دارند و یا رنگ آنها دارای جلوه های ابری هستند.

4- درخشندگی: این فاکتور که وابسته به نوع تراش است نیز همانند سایر سنگهای قیمتی دیگر روی قیمت آن تاثیر دارد.

بزرگترین سنگ زمرد جهان کدامند؟[Image: بزرگترین زمرد جهان]  بزرگترین راف emerald در جهان

در سال 2011 بزرگترین سنگ زمرد جهان در برزیل با وزنی معادل 360 کیلوگرم، 180 هزار قیراط در عمق 200 متری معدن یافت شد. ارزشی آن بیش از 309 میلیون دلار تخمین زده شده است!.

بزرگترین سنگ زمرد تراشیده جهان به نام “Gift Of God

همچنین بزرگترین سنگ زمرد تراشیده جهان با وزن 57500 قیراط (11.5 کیلوگرم) که با نام “هدیه خداوند” معروف است وجود دارد و با قیمت بالای 1.15 میلیون دلار به شخصی فروخته شد که البته از سال گذشته طی تحقیقاتی در مورد جنس رنگ آن تردید هایی در مورد اینکه واقعا اصل است یا نه وجود دارد!

زمرد های تاریخی جهان کدامند؟

مغول هایی که در هندوستان زندگی می کردند و به ویژه سلطان “شاه جهان” که تاج محل را نیز ساخت به این گوهرسنگ بسیار علاقه مند بود تا جایی که روی آنها کلمات مقدس را حکاکی می کرد و به عنوان طلسم همراه خود داشت. این قطعات که به “زمردهای مغول” معروف هستند در موزه ها و کلکسیون ها قرار دارند. به عنوان مثال یک سنگ طلسم زمرد سبز سیر با وزن 78 قیراط روی آن به فارسی نوشته شده بود “آن که این طلسم را حمل کند از حفاظت خاص خداوند برخوردار خواهد بود”

بنظر من ایران مهد آثار مزین شده با این گوهرسنگ است. بگذارید تنها بخشی از جواهرات سلطنتی ایران را که با این گوهر و دیگر جواهرات تزئین شده اند را برای شما شرح دهیم.

جقه نادری

جقه ناردری یک پیش کلاه جواهر دار ساخته شده در قرن 12 هجری است که بر سر پادشاهان و اشراف زادگان قرار داشت. این کلاه دارای زمرد های بزرگ و الماس های زیبایی می باشد که هم اکنون در موزه جواهرات ایران نگهداری می شود.

خنجر نادرشاه

این خنجر که در موزه توپکاپی ترکیه نگهداری می شود دارای سه قطعه درشت زمرد و دیگر در انتهای آن قرار دارد. جنس غلاف و قبضه از طلا بوده و اطراف آن با الماس تزئین شده است. این خنجر که توسط سلطان محمود عثمانی به نادرشاه هدیه داده شده بود در راه رسیدن به ایران توسط سربازان مطلع شدند که نادرشاه توسط سران ارتش خود کشده و آنها نیز هدایا را به استامبول بازگرداندند.

تاج فرح

بدنه تاج فرح توسط وان کلیف و آرپل در سال 1346 در فرانسه ساخته و جواهرات آن در ایران روی تاج نصب شد. این تاج شامل 1469 الماس برلیان، 36 عدد سنگ زمرد، 2 قطعه گارنت و 34 قطعه یاقوت و 105 مروارید می باشد

سپر نادری

این سپر یک اثر هنری بی نظیر بوده که مرکز آن با یک یاقوت سرخ 225 قیراطی که در جهان کمیاب است مزین شده است. الماس، سنگ زمرد و یاقوت در سرتاسر این سپر وجود دارد. گفته می شود این سپر در ابتدا ساده بوده و با فرمان فتحعلی شاه مرصع شده است. نادرشاه در بسیاری از جنگها از این سپر استفاده کرده است.

تاج پادشاهی خاندان قاجاریه

در این تاج 1800 عدد مروارید و مقدار زیادی یاقوت، سنگ زمرد و الماس نصب گردیده است. این تاجی است که در بیشتر عکسها نیز معمولا روی سر پادشاهان قجار دیده می شود.

کره جواهر نشان

این کره به دستور ناصردین شاه در سال 1921 ه. ق ساخته شده است. 34 کیلوگرم طلای خالص و 51366 سنگ قیمتی روی آن نصب گردیده است. دریاها روی این کره بوسیله سنگ زمرد و خشکی های آن با یاقوت مزین شده است. خطوط استوایی و جغرافیایی آن با الماس نشان داده شده است. برای مشاهده بزرگتر روی عکس کلیک کنید.

نمایش بیشتر

مجله طلا و جواهر

تنها مجله تخصصی بین المللی طلا جواهر، نقره، ساعت و آنتیک درایران با موضوعات هنری، علمی، خبری ، آموزشی با مجوز رسمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

نوشته های مشابه

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا